La esperanta
malpopolo
Resumo:
La
aŭtoro, instigita de la libro Lingvo kaj popolo de Humphrey Tonkin,
traktas en tiu ĉi eseo la demandon, ĉu taŭgas paroli pri “esperanta popolo”. Li
diskutigas ankaŭ la ekziston de “esperanto-kulturo” kaj la motivojn de la
homoj, kiuj venis al la “afero esperanto” kaj restis en ĝi. La eseo, en kiun
eniris personaj spertoj, konklude asertas, ke ne eblas akcepti eĉ kiel naivan
metaforon la nocion “esperanta popolo”.
Kiam, en aŭgusto 2008, Detlev Blanke kaj Ulrich Lins invitis
min partodoni al omaĝa festlibro okaze de la 70-jariĝo de Humphrey Tonkín [La arto labori kune], mi
anoncis kontribuon kun la titolo Invit’
al asonanco. La ĉi-titola artikolo tamen iĝis iom tro longa, tiel ke fine
mi decidis uzi ĝin prefere kiel enkondukon al mia nova poemaro Koploj kaj filandroj (2009). Necesis do
trovi novan temon, kaj mi pensis, ke eble mi povus iel kunligi miajn disajn
cerbumaĵojn pri la afero kaj lingvo esperanto kaj ĉi ties uzantaro kun la ideoj
prezentitaj de Tonkin en la verko Lingvo
kaj popolo (2006).
Tamen la posta lego de Lingvo
kaj popolo surprizis min per tio, ke Tonkin apenaŭ skribas en ĝi pri la
t.n. “esperanta popolo”; ja la libro temas ĉefe pri UEA. Kvankam mi mem ne tiom
interesiĝas aktive pri la organiza kaj asocia dimensioj de esperantumado, mi
trovas la analizon de Tonkin tre bonvena kaj konsiderinda, kaj samtempe opinias
la agadon de UEA esenca por sana, stabila pluvivo de nia lingvo. Kiel plia
parolanto, kaj des pli kiel verkisto, mi bezonas asocion kapablan liveri
servojn kiel la revuo Esperanto
(speciale la rubrikoj “Laste aperis”
kaj “Recenzoj”) aŭ la
libroservo[1];
asocion kun vigla kulturpolitiko[2].
Aparte interesa kaj klarvida mi trovas jenan aserton de Tonkin (p. 95-96): “UEA
ja ne estas ŝtato, kaj miaopinie ne havas multan sencon ŝajnigi, ke ĝi estas
[…]. La Civito
elektis alian vojon, kaj eĉ kreis artefaritajn partiojn por sia senato – sed ĝi
ludas je ŝtato dum UEA celas esti dinamisma asocio gvidkapabla interne kaj
socie efika ekstere.”
Kial do Tonkin titolis sian libron Lingvo kaj popolo? Fakte li pli ofte uzas esprimojn kiel “lingva
komunumo” aŭ “lingva kolektivo”. Facilas adapti lian ĵus cititan aserton pri la
(ne)ŝtateco de UEA kaj diri, ke la esperantularo ja ne estas popolo, kaj ne
havas multan sencon ŝajnigi, ke ĝi estas. Nuntempe, la konceptoj “popolo” kaj
“nacio” estas konceptoj esence politikaj, baziĝantaj ĉefe sur la volo de homgrupo konsistigi apartan
popolon aŭ nacion. Nura volo tamen ne sufiĉas. Ĝuste ĉi tial, la esprimo “la
esperanta popolo” kompareblas ne kun “la kanada popolo” aŭ “la tajvana
popolo”, “la palestina popolo” aŭ “la
saharia[3]
popolo” kaj plu simile, sed ja kun la apenaŭ sencohavaj sintagmoj “la futbalema
popolo”, “la ateisma popolo”, “la vegetarana popolo”, “la rasisma popolo” aŭ
“la filatela popolo”. Des malpli da signifo havus do ies parolo pri “la
esperanta nacio”!
Mi citu nun el mia eseo La
liturgio de l’ foiro (1999):
Ni formas diversgentan grupon, kies
plej grava komuna trajto estas la diverseco (kvankam laŭ aĝogrupoj, laŭprofesie
kaj laŭklase temas pri komunumo sufiĉe homogena; vd. Rašić 1994). Jen la plej
difina trajto de la esperanto-parolantoj: nia komuna negenteco, t.e. nia
neaparteno, nekunaparteno al unu gento, popolo aŭ nacio. Frazoj kiel “Ni
esperantistoj fakte estas etno [...] kaj ne necesas timi diri tion malflustre”
(Gonĉarov 1997, p. 7), “La e-socio reale ekzistas kaj vivas surbaze de propraj
valoroj kaj tradicioj” aŭ “El la movado ĝi relative frue transformiĝis al
socio, lingva socio, lingva komunumo. Kaj stabiliĝis kiel tia” (Leyk 1987,
resp. p. 21, 11) ne priskribas la realon, sed preskribas ĝin laŭ meĥanismo,
kiun angloj nomas wishful thinking –
revpensado. La komunajn valorojn mi nenie vidas, eĉ ne pri la lingvo mem, kaj
miajn sam’ide’an’o’j’n mi kalkulus per la fingroj de ambaŭ manoj. Ni
esperantistoj konsistigas malnacion, malgenton, malpopolon (jen kio plaĉas al
mi!). Komune ni havas lingvon nek hereditan nek heredan. Esperanto mem ne estas
nia komuna lingvo, kiel diasporistoj supozas, sed nia komuna interlingvo[4]. Same
pri nia kulturo: interkulturo. Interliteraturo. Kiam mi legas romanon de Trevor
Steele aŭ de Karolo Piĉ, poemojn de István Ertl aŭ de Mao Zifu, mi legas ion
esperantan sed samtempe resp. aŭstralian, ĉeĥan, hungaran, ĥinan (ĉinoj pardonu
ĉi momentan praismon!); mi legas hajkon originale verkitan de japano (“Post
uragano [...]”, de Tonita Tomu, en Esperanta
antologio), sed mi legas ĝin senpere, la originalon mem – sen-egala
vivosperto! Kaj tiel plu. Sed oni imagu personon, E-patrioton, kiu decidus legi
nur librojn verkitajn originale en esperanto: la horizontoj de tia homo restus
ekstreme limigitaj, eĉ se internacie aŭ transnacie
limigitaj. Parencan ideon formulas aliprefikse la redaktoro de La Gazeto : “Nia lingvo estas superlingvo havanta
por historio kaj lingvoniveloj, tio estas por kulturo, la historion kaj
lingvonivelojn, tio estas la kulturojn, de siaj fontolingvoj” (de Zilah 1997).
Por resumi mian opinion, la vorto “popolo” ne taŭgas por
priskribi la esperantularon, eĉ ne kiel metaforo[5]. Jen
la problemo de metaforoj. Kiel skribis Lluís Codina (1998), “kredoj estas tre
speciala klaso de ideoj, ĉar ni ne konscias pri ili, kaj tamen ili determinas
nian konceptadon de la aĵoj, tiel ke fine ja la kredoj posedas nin, kaj ne
inverse”. Nu, la samo validas por metaforoj: ni facil-anime kredas, ke ni
pensas la metaforojn aŭ pensas per metaforoj, dum ofte estas ja la metaforoj,
kiuj (tra)pensas nin (Lizcano 2006). Sur p. 7 kaj sur la dorsa kovrilo de Lingvo kaj popolo legeblas, ke “ĝia celo
estas demandosigni kelkajn ricevitajn ideojn pri Esperanto kaj esperantismo”,
kaj mia nuna intenco estas fari la samon pri “ricevitaj ideoj” enŝteliĝintaj en
la verkon de mia kolego kaj (mi esperas!) amiko Humphrey Tonkin.
Jen ni legas (p. 9), ke “lingvo ne povas ekzisti sen
popolo”. Evidente lingvo ne povas ekzisti sen parolantoj, sed tio ne signifas,
ke ĝia parolantaro devas esti unu “vasta grupo da homoj, konsciaj pri sia
malsimileco kun la ceteraj najbaraj grupoj, kaj loĝantaj kune, plejofte en unu
sama lando” (vortara difino de “popolo”). “Latino estis la kultura lingvo dum
la 13 jarcentoj inter Vergilio kaj Danto” (Curtius 1948), nome la kultura interlingvo
de kleraj homoj eŭropaj el multaj diverslingvaj popoloj. La hispanan lingvon
oni parolas, krom en Hispanujo, en la plej multaj regnoj de Latin-Ameriko; ne
kuraĝante hipotezi ion ajn pri eventualaj gvatemala aŭ ĉilia popoloj (se tiaj
entute ekzistas), mi havas fortajn dubojn pri la nuntempa ekzisto de unu
hispana popolo, kaj la samon oni povus apliki al ĉiuj “grandaj popoloj” de
Eŭropo. En ĉi lastaj kazoj, simile al flagoj kaj himnoj, la vorto “popolo” ofte
servas nur al la interesoj de senskrupulaj politikistoj, demagogoj kaj
ŝovinistoj; kiom da homoj oni murdis, ekzemple, en la nomo de Eŭskujo aŭ de la
eŭska popolo, kaj, pli frue, dum la diktatorado de Francisco Franco, en tiu de la Unu , Granda kaj Libera
Hispanujo! Ĉu, cetere, la angla lingvo “ne povas ekzisti sen popolo”? Aŭ eble
temas pri “sen popoloj” (brita? usona? sud-afrikia[6]?
barata?)… Sonas tre strange! Ĉiel ajn, kiel dirite, la vorto “popolo”, aplikate
al la esperantularo, estas rekte misgvida.
Ni povus paroli ĉi tie, parenteze, pri denaskaj parolantoj
de esperanto. Oni povas legi en la esperanta Vikipedio[7], ke
“ĝenerale eĉ la plej bonaj denaskuloj parolas la lingvon apenaŭ rimarkeble pli
bone ol la elito de nedenaskaj Esperantistoj, kaj la denaskuloj ne havas en
Esperanto tian gvidan rolon, kian havas denaskuloj en ordinaraj lingvoj”; kaj
ke “male al etnaj lingvoj, Esperanto estas lernebla ĝis kvazaŭ denaskula
nivelo. Tial denaskuloj ne havas daŭran lingvan avantaĝon kaj sekve ne restas
iu elito, kiu pro sia avantaĝa situacio havas hegemoniajn fortojn”. Kiel
konfirmis al mi juna kroata denaskulino dum ege interesa vespermanĝa
konversacio en septembro 2008 en Madrido, multaj denaskuloj suferas krizon
rilate esperanton ĉirkaŭ sia 16-a vivojaro; demandinte sin, ĉu ili mem
lernintus la lingvon aŭ venus al la afero esperanto se ne pro la gepatroj, ili
plej ofte respondas al si, ke ne; multaj el ili ne sentas la esperanto-kulturon
sia kulturo, aŭ tute ne konas ĝin. Koncerne la lingvouzon, kiel skribis Ken
Miner en la tre atentinda artikolo “La
neebleco de priesperanta lingvoscienco”[8], oni
ne konfuzu la terminon “denaska parolanto” kun “indiĝena parolanto”, t.e.
parolanto lerninta sian lingvon “ne precipe de siaj gepatroj aŭ la ekvivalento,
sed precipe de iom pli aĝaj aliaj infanoj en vivanta parolkomunumo”: “La
rezulto estas, ke por Esperanto (iu ajn sukcesa planlingvo suferus la saman
sorton) ne ekzistas normaro por gramatikeco kaj por signifoj komparebla kun la
indiĝenaj parolantoj, kiuj tiel servas ĉe la etnolingvoj”; pli konkrete: “Mi
post tiam kaj antaŭ tiam legis sufiĉe multon en Esperanto, ĉiam preferante
originalajn verkojn, kaj en preskaŭ ĉiu verko, mi trovis minimume du-tri
partaĵojn, kies intencitan signifon mi ne tutklare vidis. Kaj iom post iom mi
konstatis ion, kio devintus esti evidenta al mi ekde la komenco: kvankam oni
povas ‘esprimi ĉion’ (kiel oni diras) en la interlingvo, neniam oni sisteme
esploris, kiom oni komprenas”[9]. En
Esperantujo, la lingvan normon (aŭ la konkurencajn lingvajn normojn) difinas ne
la ekstreme malhomogena lingvaĵo de la denaskuloj, sed tiu (aŭ tiuj) de la
verkistoj, personoj “kiuj plejparte elektis
lerni ĝin”[10], en multaj kazoj fervore
kaj febre en sia infanaĝo aŭ adolesko. Stranga popolo tio estus, ĉu ne?
(Oni permesu plian parentezon. Sur p. 21-22, Tonkin citas
opinion de Jouko Lindstedt pri la estiĝo de la esperanto-kulturo origine kiel
epifenomeno: “Mi rigardas la
Esperantan kulturon kiel emerĝan
fenomenon. Tio signifas: la movado por la lingvo kreis ĝin, celante krei ion
alian; kaj poste tiu nova fenomeno komencas retrokuple influi sian kreinton, la
movadon. Ekzistas multaj fenomenoj en la mondo, kiujn oni povas nomi emerĝaj.
La homa konscio estas tia: en certa stadio de la evoluo la elektrokemia funkciado
de la homa cerbo estigis konscion, kiu ekde tiam influas la homon mem, tiel ke
tiu ne plu estas subigita nur al siaj instinktoj. Tamen, la cerbo neniam celis iĝi konscia.” Tre interese, sed mi
konsentas kun Tonkin pri tio, ke jam de la komenco, de la unuaj poemoj de
Zamenhof, la esperanta literaturo estis “parto de konscia programo”, daŭrigota
de ĉeno de verkistoj kaj nedisigebla de la lingvo mem. Kontraste, oni povas ja
diri, ke la ekzisto de denaskaj parolantoj de esperanto estas epifenomeno aŭ
emerĝa fenomeno: malgraŭ la unuopulaj opinioj aŭ deziroj de Zamenhof, neniam
estis konscia programo tiurilate; la ekzisto de denaskuloj, kvankam statistike
neevitebla, estas fakto ne esenca sed akcidenca, akcesora por la vivo kaj
pluvivo de nia lingvo.)
Jen do probaleca[11] resumo de mia
ĉi-rilata tezo: Por ke verkado kaj legado en esperanto havu sencon, necesas a),
ke sufiĉe multaj el tiuj legantoj estu jam legintaj sufiĉe multe da samaj
tekstoj (originalaj aŭ tradukitaj), kio ebligu pli efektivan interkomprenon; kaj
b), ke, verkante kaj legante, oni ne forgesu la rilatojn de la esperantaj
lingvo kaj kulturo kun la ceteraj lingvoj kaj kulturoj.
Reirante al Tonkin, poste ni legas (p. 15), ke, almenaŭ laŭ
certa grupo, la esperantoparolantoj “konsistigas lingvan komunumon, kies unueco
konsistas en tio, ke la lingvo estas portanto de certaj kulturaj komunecoj”.
Sed mi preskaŭ nenie vidas tiajn kulturajn komunecojn. Almenaŭ ne sufiĉe, por
igi nin distingiĝi kiel popolo disde aliaj homgrupoj. Tonkin skribas (p. 28,
29), ke “Esperanto, finfine, estas memstara kulturo (eĉ se kreita alimaniere ol
aliaj kulturoj) kaj socia movado”, kaj ke li klare sentas sin “ano de la Esperanto-komunumo ,
kies kulturon kaj socion” li deziras plifortigi kaj plimaturigi. Laŭdinda kaj
kundividinda emo! Sed pri kiuj kulturo kaj socio li parolas? Laŭ mi, temas ne
pri la kulturo kaj socio de aparta popolo, sed pri la nekontinuaj kulturo kaj
socio, aŭ kromkulturo kaj kromsocio, aŭ subkulturo kaj subsocio, de aro da
malsampopolaj homoj vivantaj dise ĉie sur la terglobo, kaj kiuj vivas parton de
sia vivo en, per kaj ofte ankaŭ por esperanto.
Oni atentu, ke ni plu metaforas. Se paroli absolute,
maleblus difini la esperantan kulturon kiel apartan kulturon, ekzemple kiel la
islandan aŭ la tajvanajn kulturojn de antaŭ pluraj jarcentoj. Same maleblus
rigardi la esperantularon kiel memstaran socion. Sed, metafore, la vortoj
“kulturo” kaj “socio” povas esti uzataj por priskribi trajtojn kaj tendencojn
de nia komunumo. Oni ja ne dirus, ke la membroj de iu nacia parlamento formas
socion, kvankam ili kundividas zorgojn kaj rutinojn, kiuj apartigas ilin de “la
plebo”; aŭ ke la anoj de la Eŭropa Parlamento , venantaj el diversaj klasoj
kaj membraj ŝtatoj, konsistigas “diasporan popolon”; aŭ ke la drogmanoj[12] de
Eŭropa Unio (medio, kiun mi bone konas) kunformas proprajn socion kaj kulturon,
kvankam probable ili kundividas multe pli da trajtoj, ol esperantuloj ĝenerale.
Kaj tiel plu, de EU-drogmanoj al EU-oficistoj, de skoltoj al ŝakludantoj, de
GLAT-aktivuloj[13] al fanoj de la Eŭrovido-Kantokonkurso ,
kun sia ĉiujara festivalo simile al niaj vorticaj Universalaj Kongresoj. Aŭ,
kiel mi skribis en 1998 fine de La
liturgio de l’ foiro: “Mi finu per plia metaforo: ni estas kvar ranoj en
marĉo, kvar ranoj kun nobla hobio. Tiusence oni povus pli trafe kompari nin kun
sciencfikciuloj, kiuj, same kiel ni, eldonas librojn kaj revuojn, kongresas kaj
seminarias, korespondas, dediĉas sufiĉan atenton al trupo da diversnaciaj
verkistoj kaj, fine, opinias sian okupon la plej grava en la mondo, amen.”
Por ni esperanto ne estas, kiel ajna lingvo, “grava indikilo
de etna identeco” (p. 41) nek, pli precize, indikilo de genta malidenteco (t.e.
ne nur identigilo sed ja distingilo)[14], sed
simple la kialo kaj baza kondiĉo de nia ekzisto[15] kiel
grupo. Esperanto “estas lingva fenomeno” (p. 63) kun “lingve bazita movado” (p.
100). Tiom, ke mi nuntempe opinias la aferon esperanto tro lingva: krom vidi en
ĉiaj mondaj konfliktoj la ombron de la t.n. “lingva problemo”, ni tradicie
ŝatas pasigi senprobleme tutajn tagojn pridiskutante la plej bagatelajn
lingvajn detalojn. Sed, unuflanke, “la lingva problemo” mem ne ekzistas, krom
kiel mismetaforo de la lingva diverseco (lingvaj problemoj kaj miskomprenoj,
plurale, okazas ĉie kaj konstante, eĉ inter personoj teorie parolantaj la saman
lingvon); temas pri memeo[16] aŭ
mensa viruso, kiun ni devas forsarki el nia argumentaro. Imagu, se iu
kontraŭbatalus la “kuir-artan problemon” (t.e. la tutmondan diversecon de
pladoj) aŭ strebus por trudi ian universalan etiketon por ĉiaspecaj situacioj
ĉiutagaj.
Aliflanke, kiel pruvo de nia trolingveco, menciindas la nur
parte ŝerca Leĝo de Tonjo[17]
(civitĵargone: Lex Antoniana): “Ju pli longas reta diskuto en Esperanto,
des pli la probableco, ke ĝi deflankiĝos al diskuto pri gramatikaĵoj aŭ pri la
uzata vortigo, (asimptote) proksimiĝas al 1.”
Sed la tro lingva
dimensio de esperanto signifas ankaŭ plurajn aferojn. Ni estas grupo da homoj
proponantaj novan lingvon al la mondo, kaj uzantaj tiun lingvon por komuniki
inter ni. La lingvo esperanto estas samtempe celo kaj rimedo. Kaj trezoro, nia
trezoro, kiun necesas gardi, varti, flegi. Pro tio niaj unuopaj sintenoj rilate
al la lingvouzo aŭ al la lingvaĵa idealo tre ofte montriĝas neraciaj (kiel,
cetere, plej multaj homaj agoj entute).
Kial ĉiu el ni,
unavice, venis al la afero esperanto kaj, plej grave, restis kaj restas en ĝi?
Esplorinda demando. Ne kial Kabe kabeis, sed kial ni ceteraj obstine malkabeas,
malgraŭ ĉiuj malgraŭoj. Tonkin (p. 20): “Homoj venas al Esperanto pro plej
diversaj kialoj. Ofte tiuj kialoj estas bazitaj sur vivosperto en la propra
socio, aŭ sur difinitaj psikaj bezonoj. Ofte temas precize pri tio, ke la homoj
serĉas alternativan socion, foje eĉ pro nesukceso en la propra. Mi ne volas
troigi tiun psikan dimension, sed nepras ankaŭ ne ignori ĝin. Mi kuraĝas diri,
ke malpli ofte la motivoj de esperantistiĝo fontas el racia pripeso de la
avantaĝoj kaj malavantaĝoj aŭ la fortoj kaj malfortoj de nia lingvo. Laŭ mia
propra sperto, tiuj pli raciaj vidpunktoj ofte venas poste – sed foje ili
maskas la verajn motivojn.” Trafe! Jen la komunaĵo de la esperantistoj! Iom
simile al tiuj nuntempaj junuloj kun perturboj de la personeco kaj de la
kapablo krei interpersonajn rilatojn, preferantaj havi virtualajn “amikojn” en
la reto al amikoj el karno kaj sango en la mondo reala.
Nu, mi rakontu mian
propran sperton. Mi eklernis esperanton pli-malpli 14-jara, en 1980, logite de
la ideo lerni tian lingvon (mi ĉiam ŝatis lingvojn, kodojn kaj ĉifrojn),
kvankam verŝajne kelkajn el la tradiciaj argumentoj kaj mitoj de la
esperanto-propagando mi jam konetis pere de i.a. la hispanlingvaj eldonoj de la
sveda enciklopedio Combi Visuell (1967) kaj la anglalingva The Joy of
Knowledge Encyclopædia (1978). Poste mi enretiĝis, t.e. komencis konatiĝi
persone kun aliaj “esperantistoj”, rekonti ilin, korespondi, viziti tendarojn
aŭ kongresojn… Iom post iom mi integriĝis en diversajn minisociojn de
Esperantujo (la hispana esperanto-junularo; la internacia junularo; la Centra Oficejo de
UEA, kiel volontulo; UEA mem, kiel membro kaj kiel UK-kongresano; la kolektivo
de verkistoj, recenzistoj, legemuloj…), kaj en ĉiu el tiuj minisocioj aŭ medioj
novaj memeoj kaj raciecigoj aldoniĝis al tiuj jam firme enradikiĝintaj, plu
konstruante mian tiutempan esperanto-idearon. Jarojn poste mi konstatis, ke mi
donadis tro da graveco al esperanto en mia vivo; ke plej multajn homojn neniom
interesas aŭ allogas esperanto (ili, tutsimple, ne bezonas ĝin); ke necesas
reloki ĝin inter la multajn kaj diversajn interesojn (Tonkin, p. 100: “Kvankam
mi ĉiam estis tre aktiva kiel esperantisto, Esperanto neniam estis la sola aŭ
eĉ la ĉefa elemento en mia vivo”). Kaj en 2001 mi kabeetis, ĉefe seniĝis
de postenoj kaj taskoj, por povi dediĉi mian esperanto-tempon al kontaktoj kun
miaj amikoj kaj al originala verkado (vidu pri tio miajn poemojn “Trapezoj”kaj “Laŭ Katulo”, en la poemaroj Celakantoj kaj Saturno,
2004a kaj b).
Kial mi ne kabeis
plene? Mi ne scias. Verŝajne ne necesis. Mi ne bezonis fornei parton de mia
vivo, sed nur rekanali ĝin. Tro drastaj decidoj pli similas al fuĝo ol al
solvo. Esperanto povas bele kunvivi kun aliaj viveroj kaj identeroj. Aliflanke,
ni ĉiuj jam investis en ĝi tiom da tempo, energio, mono kaj neŭronoj… Kredeble
ĉio ĉi sonas kiel raciecigo de mia “lingva lojaleco” (p. 114), sed, efektive,
esperanto plu donas al mi ion, kion mi ne trovas aliie ajn: neracian senton de
senpera aparteno al la mondo.
Per “la mondo” mi
celas ne la planedon, sed la homan mondon, la homaro(j)n. Por mi nun esperanto
estas maniero farti kaj vivi kosmopolite, mondcivitane, mondane: “Esperanto
proponas specon de tutmonda identeco, aŭ ŝajnas tion proponi” (Tonkin, p. 114).
Jen kial mi ne povas akcepti eĉ kiel naivan metaforon la nocion “esperanta
popolo”, des malpli se flage svingatan kadre de la psikaj aŭ taktikaj deliroj
de la silfera Civito (Silfer 2008).
Mi povas ilustri
tion per asonanca (aŭ vokalrima) koplo (Camacho 2009):
Laŭ Diogeno
Maksimo de la cinikaj
kaj stoikaj filozofoj:
lucidas kiu sin sentas
civitano de la mondo.
Krome esperanto
devigas min stari ekster la molaj muroj de mia gepatra lingvo, kaj mi volonte
faras tion por dialogi kun aliaj homoj en la sama situacio. Per esperanto,
anstataŭ lingvi senkonscie kvazaŭ lingvoj entute ne ekzistus, mi neeviteble
vidas mian propran gepatran lingvon (la hispanan) kaj la fenomenon lingvo mem
de ekstere (de interne oni vidas ĝin kiel fiŝo akvon).
Sed mi ne plu proponas esperanton al la mondo, pri tio mi
jam laciĝis antaŭ jaregoj. Mi simple plu uzas ĝin, ĉefe por verki. Kial? Mi
ankaŭ ne scias. Eble ĉar pli facilas aperigi sian verkojn en Esperantujo, ol en
la tro konkurenca kaj komerca hispana libromerkato; aŭ ĉar mi jam havas etan
publikon; aŭ ĉar mi ĝuas ludi kaj eksperimenti per tia stranga lingvo, kiu
sorĉis min en mia infanaĝo. Kaj tamen mi senraciule kaptiĝis en la redaktadon
de revuo, Beletra Almanako! (Se
aperus pretulo por la tasko, indus demandi plurajn milojn da homoj kaj fari
sisteman esploron pri la motivoj de esperantiĝo kaj pluesperantado.)
Kaj per tio ni revenas al la esperanto-kulturo. Laŭ Tonkin
(p. 57-58) ĝi “konsistas el tiuj komunaj simbolaj elementoj, esprimataj per
Esperanto, kiuj donas al la parolantaro de la lingvo senton de solidareco,
memfido kaj identeco”, kaj en ĝia evoluigo neeviteble grava elemento estas “la
konscia elserĉo de komunaj valoroj”. Jen plia kvadraturo de cirklo! Ni,
esperantuloj, ne povas krei solidarecon, memfidon kaj identecon nur inter ni,
nek konscie elserĉi valorojn komunajn nur al ni mem. Ni devas fari tion ankaŭ inter ni, samkiel ni faras kun
homoj ne parolantaj nian lingvon, kun la sola diferenco, ke inter ni uzeblas
esperanto por esprimi tiujn sentojn kaj valorojn. Ni tamen ne forgesu, ke oni
povas uzi esperanton, kaj iuj ja uzis ĝin en nia historio, ankaŭ por celoj
malnoblaj kaj maldignaj: jen por defendi naziismon aŭ la ĉinan invadon de
Tibeto, jen por lanĉi gejofobiajn atakojn, jen por ridinde kulturi kaj karesi
sian konsulan umbiliketon. Ni do ne devas kultivi konscie ajnajn hipotezajn
trajtojn komunajn, nek bezonas “apartecon por entute krei kulturon” – sed male.
Nur kulturo lingve esperanta sed signife kaj enhave universala havos ion por
aldoni al la kulturaj dialogoj de la mondo, aŭ de la diversaj mondoj
kunekzistaj. Jen la defio por niaj tradukistoj kaj originalaj verkistoj!
Kaj do, dum Humphrey Tonkin finas sian verkon per citoj el
la fama poemo “En amara horo”
de Kalmán Kalocsay, mi fermas ĉi kontribuon per responda poemo el mia nova kolekto
Koploj kaj filandroj:
En vespera horo
Finiĝas la vespero kaj
somero. Antaŭ multaj jaroj
Miĥalski, Kurzens, Kaloĉaj’
per siaj bravaj poemaroj
apertis[18]
vojojn. Ankaŭ Maŭra,
Ragnarsson, Boulton, Auld, De Kock
progresis en esploro daŭra,
en vive krea dialog’,
kiun reprenis Rossi, Nervi,
Ungar, Fernández, Neves, Mao
kaj ĉiuj sukcesintaj vervi
kun bril’ surpriza de novao.
Jen, tre resume, historio
de l’ esperanta poezio.
Sed sin prezentas la demando
– kiom kunligas esperanto?
Ĉu temas do pri branĉ’ matura
de la arbeg’ literatura?
Aŭ eble nur filandro plia,
fragile freŝa, simpatia
kontribuanto de la reto?
Tutmonda literatureto,
tamen pokhoma kaj plurkapa,
diverskiale handikapa…
En ĝi ni devus ne karceri,
sed nin parteto konsideri
de plej diversaj tradicioj,
aŭtoraj genealogioj,
de mozaik’ beletre bunta.
El tiu magmo plej fekunda
naskiĝis versoj de Ŝekspir’,
Bapto de caro
Vladimir’,
heteronimoj[19] de
Pessoa
kaj la Poemo de Utnoa.
Ne limoj lingvaj, landaj, flagaj,
nek retorikoj blufaj, blagaj,
sed alĥemi’ kiel simbolo
por ni, poetoj en krisolo!
Poetoj de l’ paseo, de l’ nuno, de l’ futur’:
kunigas nin ne tiom la skribo kaj parolo
zamenhofaj, sed lingvo, kiun posedas nur
poetoj de la mondo, poetoj sen popolo.
Poetoj sen popolo, ho animleva kredo,
ke preter tempoj nin la poezi’ kunligas
sur ĉiaj regionoj kaj urboj de l’ planedo;
ke arto poezia nin fandas kaj fratigas
kun la aŭtor’ enigma de l’ fama prapoemo
pri Gilgameŝ, Enkidu kaj amikec’ fascina;
kun Homer’, Odiseo, Penelop’, Polifemo;
kun antikvuloj, kiuj en la japana, ĉina,
en fajnaj vortobildoj sur silko kaligrafis
poemojn peniktuŝe; aŭ kun Ĥajam’ la perso
kaj, ok
jarcentojn poste, kun Whitman aŭ Kavafis,
kun Lorca kaj Pessoa, virtuozoj de l’ verso
ne truka kaj afekta, asepsa,
malsincera,
sed sonore preciza en univers’ mistera.
Bibliografio
Camacho, Jorge (1999): La
liturgio de l’ foiro. Antverpeno: Progresema Esperanto-Forumo.
Camacho, Jorge (2004a): Celakantoj.
Rotterdam
Camacho,
Jorge (2004b): Saturno. Rotterdam:
Bero.
Camacho, Jorge (2007): “Lingvaj manipulistoj”. En: Beletra
Almanako, n-ro 1
(septembro), p. 78-79, 82-83. Novjorko: Mondial. Legebla ankaŭ ĉe: http://www.liberafolio.org/2007/manipulistoj
kaj http://www.beletraalmanako.com/boao/ba1/ba1-gallery/index.html.
Camacho,
Jorge (2009): Koploj kaj filandroj. Novjorko:
Mondial.
Codina, Lluís (1998): “El libro digital y el futuro de la edición” (La cifereca libro kaj la futuro de
eldonado). En: El profesional de
la información: http://www.elprofesionaldelainformacion.com/contenidos/1998/enero/el_libro_digital_y_el_futuro_de_la_edicion.html.
Curtius, Ernst Robert (1948): Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter [Eŭropa literaturo kaj latina Mez-epoko].
Bern: A. Francke.
Gonĉarov, Anatolo (1997): “Esperanta nostalgio – ĉuebla fenomeno”. En: La Gazeto 12:69, p. 6-7.
Leyk, Jerzy (1987): “La
esperanta socio fronte al la ekstera medio”. En: Michel Duc Goninaz (ed.), Studoj
pri la internacia lingvo. Gent: AIMAV, p. 9-25.
Lizcano, Emmánuel
(2006): Metáforas que nos piensan [Metaforoj pensantaj nin]. Ediciones Bajo
Cero kaj Traficantes de Sueños: http://www.bajo-cero.org/ediciones/pdf/lizcano_web.pdf.
Miner, Ken (2008): “Merlino”.
En: Literatura Foiro, n-ro 234 (aŭgusto), p. 171. Legebla
ankaŭ ĉe: http://www.sunflower.com/~miner/POEZIO_package/poezio.html.
Ragnarsson, Baldur (2007): La lingvo serena. Pisa: Edistudio.
Rašić, Nikola (1994): La
rondo familia: Sociologiaj esploroj en Esperantio. Pisa: Edistudio.
Silfer, Giorgio (2008): “Ni estas pli ol samideanoj”. En: Literatura Foiro, n-ro
234 (aŭgusto), p. 172-176.
de Zilah, Eugène (1997): “La fontolingvo-teorio”.
En: La Gazeto 12:69, p. 3-4.
[1] Ĉu la vortoj “revuo”, “rubrikoj” kaj “libroservo”
bezonas n-finaĵon? Laŭ mi, ne; temas pri simpla komparo per la ĝenerala
komparvorto “kiel” (la komparo rilatas ne al “liveri” sed al “servoj”). Sed
kion diras “la normo”? Kiun ni demandu prie? Ĉu akademianon, denaskulon,
lingviston? Ĉiel ajn, se oni aplikas vaste kaj elaste la principojn de neceso
kaj sufiĉo kaj de necerto kaj hezito…
[2] Bele, se Humphrey Tonkin aŭ Probal Daŝgupto skribus
ampleksajn notojn pri kulturpolitiko, similajn al tiuj de Baldur Ragnarsson en
1981, republikigitajn en La lingvo serena
(2007).
[3] Sahario: alia nomo por la regno nomata Sahara Araba
Demokrata Respubliko (SADR); saharia, sahariano: rilata al tiu regno, kaj ano
de ĝi; sahara: rilata al Saharo.
[4] Kvankam mi nek emas nek kapablas difini scienceske
ĉiun uzitan vorton, por mi "komuna interlingvo" signifas "komuna
(ekzemple dua) lingvo inter homoj diverslingvaj", dum per nur "komuna
lingvo" mi parolas principe pri homoj unu- kaj sam-lingvaj. Simile pri
“interkulturo”.
[5] “Etno estas ento”, nacio estas iluzio… sed jen
verŝajne temo por alia, kaj aliula, artikolo.
[6] Sudafrikio: alia nomo por la regno nomata [Respubliko
de] Sud-Afriko; sudafrikia, sudafrikiano: rilata al tiu regno, kaj ano de ĝi;
sud-afrika: rilata al la sudo de la afrika kontinento.
[7] http://eo.wikipedia.org/wiki/Denaskaj_Esperanto-parolantoj
[8] http://www.sunflower.com/~miner/LINGVISTIKO_package/lingvistiko.html
[9] Ekzemple, kion signifas la sekva dua verso, prenita
el poemo de Miner (2008)?: “Nenio pli strangas en la vivformuloj / ol ke
infanoj naskiĝas al junuloj”. Ĉu ke junuloj ekhavas infanojn, aŭ ke infanoj
iĝas junuloj? Leginte la ceteron de la poemo, mi komprenas, ke temas pri la
unua eblo, sed unualege mi ne certis pri la intenco de lia vortumo.
[10] Tonkin, p. 51.
[11] Specimenaj tekstoj legeblas ĉe http://probaleo.blogspot.com/
[12] drogmano: interpretisto, paroltradukisto.
[13] GLAT: akronimo por la
komunumo de Gejoj, Lesboj, Ambaŭseksamantoj
kaj Transgenruloj (kun
Transseksuloj).
[14] Pri la pretendo
(ne fakto aŭ decido) proklami esperanton kiel ĉefan kaj komunan koherigan
identigilon oni legu en mia eseo Lingvaj
manipulistoj (2007).
[15] Kiel plej multaj abstraktaj konceptoj, ankaŭ la vorto
“ekzisti” estas metaforo etime signifanta “elstariĝi”, “elmeti sin”. Grupo
elstaras aŭ ekzistas nur por tiu, kiu ĝin rigardas.
[16] memeo: ĉia ideo, konduto aŭ kulturero transiranta de
unu al alia persono (en la sama aŭ en malsamaj generacioj) per lernado aŭ
imitado. Esperanto mem estas memearo aŭ meme-komplekso lanĉita de unu homo en
1887.
[17] http://www.delbarrio.eu/2008/04/la-legho-de-tonjo.htm
[18] aperti: (tr) malfermi; malgraŭ la deadmona rimarko en NPIV, nenio malhelpas transitivan uzon de “aperti” kune kun stata signifo de “aperta”, kiel en verkoj de Kalocsay kaj pluraj gravaj aŭtoroj, simile al jenaj paroj: dubi/duba, falsi/falsa, fiksi/fiksa, fuŝi/fuŝa, kaŝi/kaŝa, konfuzi/konfuza, kompliki/komplika, korekti/korekta, suspekti/suspekta, veki/veka k.a.
[19] heteronimo: 1) persono,
kreita de verkisto aŭ artisto kaj havanta proprajn kvalitojn kaj tendencojn, al
kiu la kreinto atribuas la aŭtorecon de unu aŭ pluraj el siaj verkoj; 2) nomo
de tia persono.
No hay comentarios:
Publicar un comentario